بارداری، دوره ای پربرکت و شگفت انگیز است که طی آن، زندگی جدیدی در رحم مادر شکل می گیرد. در این دوران، مراقبت های ویژه از اهمیت بالایی برخوردار است تا مادر و جنین سالم بمانند. این مراقبت ها شامل تغذیه مناسب، مراجعه منظم به پزشک، انجام آزمایشات لازم، استراحت کافی و اجتناب از عوامل خطرناک مانند سیگار و الکل و سایر مواد مضر می شود. با رعایت این نکات، می توان بارداری سالم و موفقی را تجربه کرد. در این مقاله بر روی رژیم غذایی زن باردار تمرکز می کنیم.
تغذیه در دوران بارداری از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است، زیرا مواد مغذی دریافتی مادر به طور مستقیم بر رشد و سلامت جنین تأثیر می گذارند. یک برنامه غذایی متعادل و متنوع می تواند به تامین تمام نیازهای تغذیه ای مادر و جنین کمک کند. در یک برنامه غذایی بایدها و نبایدهای تغذیه ای به طور دقیق اشاره می شود.
در دوران بارداری، بدن مادر به مواد مغذی بیشتری نیاز دارد تا از رشد و تکامل سالم جنین پشتیبانی کند. برخی از مهم ترین مواد مغذی و مواد غذایی مناسب دوران بارداری عبارتند از:
اسید فولیک برای رشد مغز و نخاع جنین بسیار مهم است و کمبود آن می تواند منجر به نقص لوله عصبی شود. بنابراین باید در رژیم غذایی زن باردار گنجانده شود. منابع غذایی این ماده عبارتند از سبزیجات برگ سبز تیره (مانند اسفناج، کلم پیچ)، حبوبات (عدس، لوبیا)، مرکبات، آجیل و غلات غنی شده.
آهن برای تولید گلبول های قرمز خون و انتقال اکسیژن به جنین ضروری است و باید در رژیم غذایی زن باردار گنجانده شود. کمبود آهن می تواند منجر به کم خونی شود. منابع غذایی این ماده عبارتند از گوشت قرمز، مرغ، ماهی، حبوبات، سبزیجات برگ سبز تیره، میوه های خشک و غلات غنی شده.
کلسیم برای تشکیل استخوان ها و دندان های جنین ضروری است. پس رژیم غذایی زن باردار باید کلسیم داشته باشد. منابع غذایی این ماده عبارتند از شیر و محصولات لبنی، سبزیجات برگ سبز تیره، بادام، دانه های کنجد و محصولات سویا غنی شده با کلسیم.
ویتامین D به جذب کلسیم کمک می کند و برای سلامت استخوان ها ضروری است و باید در رژیم غذایی زن باردار وجود داشته باشد. منابع غذایی این ماده عبارتند از ماهی های چرب (سالمون، قزل آلا)، زرده تخم مرغ، شیر غنی شده با ویتامین D.
رژیم غذایی زن باردار باید پروتئین هم داشته باشد. پروتئین برای رشد و ترمیم سلول ها ضروری است. منابع غذایی این ماده عبارتند از گوشت قرمز، مرغ، ماهی، تخم مرغ، لبنیات، حبوبات، آجیل و دانه ها.
امگا 3 برای رشد مغز و چشم جنین بسیار مهم است و باید در رژیم غذایی زن باردار گنجانده شود.. منابع غذایی این ماده عبارتند از ماهی های چرب (سالمون، قزل آلا، ساردین)، آجیل، دانه های چیا و کتان.
برای رشد مغز و سیستم عصبی جنین ضروری است. ماهی، نمک یددار و محصولات لبنی منابع غنی از ید هستند.
نکات مهمی که باید در رژیم غذایی زن باردار رعایت شود عبارتند از:
بعضی از غذاها خطر آلودگی دارند یا حاوی موادی هستند که ممکن است برای مادر یا جنین مضر باشند. این غذاها باید با احتیاط در رژیم غذایی زن باردار قرار داده شوند. چند مورد از آن ها عبارتند از:
تهوع و استفراغ در دوران بارداری، به خصوص در سه ماهه اول، بسیار شایع است و می تواند زندگی روزمره را برای بسیاری از زنان باردار دشوار کند. خوشبختانه، با رعایت برخی تغییرات در رژیم غذایی، می توان این علائم را کاهش داد. البته علاوه بر تغییرات در تغذیه خواب کافی نیز به کاهش استرس و تهوع کمک می کند. همچنین پیاده روی کوتاه و ورزش های سبک می تواند به بهبود هضم و کاهش تهوع کمک کند. از سوی دیگر اجتناب از بوهای آزاردهنده هم اهمیت دارد. بوی برخی غذاها و مواد شیمیایی می تواند تهوع را تشدید کند. تغییراتی که باید در رژیم غذایی زن باردار اعمال شود تا تهوع و استفراغ در این دوره کاهش یابد عبارتند از:
در رژیم غذایی زن باردار باید برای وعده های مختلف، مواد زیر می تواند وجود داشته باشد:
نیازهای تغذیه ای بدن در هر یک از سه ماهه های بارداری متفاوت است. در ادامه، به بررسی تغذیه مناسب در هر یک از این سه ماهه ها می پردازیم.
در این مرحله، رشد سریع سیستم عصبی جنین صورت می گیرد. بنابراین، مصرف کافی اسید فولیک برای جلوگیری از نقص لوله عصبی بسیار مهم است. همچنین بسیاری از زنان باردار در این دوران دچار تهوع و استفراغ می شوند. بهتر است وعده های غذایی کوچک و مکرر مصرف شود و از غذاهای چرب و ادویه دار پرهیز شود. مواد غذایی مهم در این دوره عبارتند از میوه ها، سبزیجات، غلات کامل، لبنیات کم چرب، گوشت بدون چربی، تخم مرغ و حبوبات.
در این دوره، اشتها افزایش می یابد و بدن به انرژی بیشتری نیاز دارد. همچنین با افزایش حجم خون، نیاز به آهن نیز افزایش می یابد. گوشت قرمز، مرغ، ماهی، حبوبات و سبزیجات برگ سبز تیره منابع غنی از آهن هستند. مواد غذایی مهم در این دوره عبارتند از علاوه بر مواد غذایی ذکر شده در سه ماهه اول، مصرف آجیل، دانه ها و ماهی های چرب مانند سالمون.
در این مرحله، جنین به سرعت رشد می کند و نیاز به مواد مغذی بیشتر دارد. برای رشد استخوان ها و دندان های جنین، مصرف کافی کلسیم و ویتامین D ضروری است. مواد غذایی مهم در این دوره عبارتند از شیر، ماست، پنیر، سبزیجات برگ سبز تیره، ماهی های چرب، تخم مرغ و غلات غنی شده.
در دوران بارداری، نیاز بدن به ویتامین ها و مواد معدنی به شدت افزایش می یابد. یک رژیم غذایی سالم و متعادل می تواند بسیاری از این نیازها را برطرف کند، اما در برخی موارد، مصرف مکمل های غذایی نیز ضروری است. به سه دلیل مکمل های غذایی در دوران بارداری مهم هستند. اولا ویتامین ها و مواد معدنی موجود در مکمل ها برای رشد و تکامل طبیعی جنین ضروری هستند. ثانیا مکمل ها می توانند از کمبود ویتامین ها و مواد معدنی در بدن مادر جلوگیری کنند که ممکن است بر سلامت مادر و جنین تأثیر بگذارد. ثالثا برخی مکمل ها به تقویت سیستم ایمنی بدن مادر کمک می کنند که در برابر عفونت ها محافظت بیشتری ایجاد می کند. در مورد زمان مصرف این مکمل ها هم باید بگوییم که مصرف اسید فولیک از چند ماه قبل از بارداری توصیه می شود ولی مصرف سایر مکمل ها مانند آهن، کلسیم و ویتامین D با توجه به توصیه پزشک انجام می گیرد. درباره گنجاندن مکمل ها در رژیم غذایی زن باردار باید به نکات زیر توجه کنید:
آلرژی غذایی، واکنش بیش از حد سیستم ایمنی بدن به برخی مواد غذایی خاص است. در دوران بارداری، این واکنش می تواند هم برای مادر و هم برای جنین مشکل ساز باشد. بنابران رژیم غذایی زن باردار باید طوری باشد که او را با مشکل آلرژی مواجه نسازد. علت دقیق آلرژی غذایی هنوز به طور کامل شناخته نشده است، اما عوامل مختلفی در ایجاد آن نقش دارند، از جمله این عوامل، ژنتیک است. داشتن سابقه خانوادگی آلرژی، خطر ابتلا به آلرژی غذایی را افزایش می دهد. همچنین تغییرات در سیستم ایمنی بدن در دوران بارداری می تواند باعث حساسیت بیشتر به برخی مواد غذایی شود. البته تماس با برخی مواد شیمیایی و آلاینده ها نیز می تواند خطر آلرژی را افزایش دهد. علائم آلرژی غذایی بسیار متنوع بوده و ممکن است از خفیف تا شدید متغیر باشد. برخی از شایع ترین علائم عبارتند از:
آلرژی غذایی در دوران بارداری می تواند خطراتی برای مادر و جنین به همراه داشته باشد، از جمله:
تشخیص آلرژی غذایی معمولاً با انجام آزمایش های پوستی، آزمایش خون و یا آزمایش حذف غذایی انجام می شود. درمان آلرژی غذایی شامل اجتناب از مصرف مواد غذایی آلرژن و در برخی موارد استفاده از داروهای ضد حساسیت است. توجه داشته باشید که خوددرمانی نکنید و حتماً برای تشخیص و درمان آلرژی غذایی به پزشک متخصص مراجعه کنید.
آلرژی غذایی مادر در دوران بارداری می تواند تاثیرات مختلفی بر رشد جنین داشته باشد، گرچه تحقیقات در این زمینه هنوز کامل نیست. اما به طور کلی، اعتقاد بر این است که آلرژی غذایی مادر به طور مستقیم بر رشد جنین تاثیر نمی گذارد. با این حال، برخی مطالعات نشان می دهند که آلرژی غذایی مادر ممکن است احتمال ابتلای نوزاد به آلرژی را افزایش دهد. این موضوع به عوامل ژنتیکی و همچنین محیطی که نوزاد پس از تولد در آن قرار می گیرد بستگی دارد. به طور خلاصه، آلرژی غذایی مادر به طور مستقیم بر رشد فیزیکی جنین تاثیر نمی گذارد، اما ممکن است احتمال ابتلای نوزاد به آلرژی را افزایش دهد. برای اطلاعات دقیق تر، بهتر است با پزشک یا متخصص زنان مشورت کنید.
نتیجه گیری
تغذیه سالم در دوران بارداری، یکی از مهم ترین عوامل برای داشتن یک بارداری سالم و تولد یک نوزاد سالم است. در این متن در مورد رژیم غذایی زن باردار مطالبی را بیان کردیم. البته همیشه بهتر است با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کنید تا یک برنامه غذایی سالم و ایمن برای دوران بارداری خود داشته باشید.