ناباروری در مردان بیشتر است یا زنان؟

ناباروری مشکلی پیچیده است که زوج های بسیاری را در سراسر جهان تحت تأثیر قرار می دهد. در گذشته، اغلب تصور می شد که ناباروری بیشتر مربوط به زنان است، اما تحقیقات جدید نشان داده است که مردان نیز به همان اندازه در این مشکل نقش دارند.

آشنایی با ناباروری

ناباروری به ناتوانی در باردار شدن پس از یک سال تلاش منظم و بدون استفاده از روش های پیشگیری از بارداری اطلاق می شود. این مـشـکل یکی از چـالش های مهم سـلامتی در جـهان است کـه تـنـها یک بیماری فیزیکی نیست، بلکه می تواند تـأثیرات عـمیقی بر روابـط زنـاشویی، سلامت روان و هـویـت اجـتـماعی افـراد بگذارد. بر اساس گـزارش سـازمان جـهانی بهداشت (WHO)، حـدود ۴۸ میلیون زوج در سـطح جـهان با ناباروری دست و پنجه نرم می کنند.

ناباروری به دو نوع وجود دارد. ناباروری اولیه و ثانویه. ناباروری اولیه زمانی است کـه زوج هیچ گاه موفق به باردار شدن نـشده اند. ناباروری ثانویه زمانی رخ می دهد کـه زوج پیش از این، بارداری موفقی داشته اند، اما اکنون در دستیابی به بارداری و حامـلگی جدید ناتوانند.

ناباروری می تواند باعث افـزایش اسـترس، بد خلقی، حـس ناکامی و حتی طلاق شود. در برخـی از فرهنگ ها، باروری به عنوان وظیفه زن در نظر گـرفته می شود، کـه این نگرش فشار روانی بیـشتری بر زنان وارد می کند.

علل ناباروری در مردان

عـلل ناباروری در مـردان معمولاً به مـشـکلات مرتبط با تـولید، کیفیت یا تـحرک اسـپرم باز می گـردد. برخـی از این عـوامـل به سـادگی قابل درمانند، اما برخـی دیگر نیازمند مداخلات پیچیده پزشکی هستند.

1. اختلالات تـولید اسـپرم

کم بودن تـعداد اسـپرم (اولیگوسپرمی) می تواند باعث ناباروری در مردان شود. تـعداد اسـپرم کمتر از ۱۵ میلیون در هر میلی لیتر می تواند شـانس لقاح را کـاهش دهد. عـوامـل مـؤثر در کم بودن تـعداد اسـپرم عبارتند از:

• عـفونت ها: اپیدیدیمیت (عـفونت مجاری اسـپرم) یا اربیت (عـفونت بیضه).
• اختلالات هورمونی: کم کاری تیروئید یا نارسایی هیپوفیز.
• عـوامـل ژنـتیکی: سـندروم کلاین فلتر (XXY) یا حـذف بخشی از کروموزوم Y.
• عـوامـل محیطی: قرارگیری در معـرض پرتوها، حـرارت بالا (مانند سونا) یا آلاینده های شـیمیایی مانند آفت کـش ها.

2. اختلال در تـحرک اسـپرم (آسـتنواسپرمی)

در این حالت، اسـپرم ها نمی توانند به سـمت تخمک حرکت کنند. عـلت های شـایع برای این مشکل عبارتند از:

• واریکوسل (گـشاد شـدن رگ های بیضه) کـه در۴۰ درصد موارد ناباروری مـردان دیده می شود.
• آسیب به بیضه ها بر اثر ضربه، جراحی یا سرطان.
• بیماری های خودایمنی کـه بدن علیه اسـپرم آنتی بادی تولید می کند.

3. ناهنجاری های شکلی اسـپرم (تراتواسپرمی)

اگـر بیش از ۹۶ درصد اسـپرم ها شکل غیرطبیعی داشته باشند، لقاح مختل می شود.

4. مـشـکلات انـتـقال اسـپرم

انسـداد مجاری اسـپرم می تواند انتقال اسپرم را با مشکل مواجه کند. انسـداد مجاری اسـپرم ناشی از عـفونت های جـنـسی (مانند سـوزاک)، جراحی های لگن یا عـوارض مـادرزادی است. بیماری ژنتیکی سیستیک فیبروزیس نیز می تواند باعث عـدم تـشکیل مجاری منـی شود.

5. عـوامـل سـبک زنـدگی

سه عامل زیر می توان باعث ناباروری در مردان شود.

• مـصرف دخانیات و الکل: این مواد می توانند تـعداد اسـپرم را تا ۵۰ درصد کـاهش دهند.
• چاقی: چربی بیـش از حد، تـستوسترون را به استروژن تبدیل می کند.
• استرس: ترشح هورمون کورتیزول نیز بر تـولید اسـپرم تـأثیر می گذارد.

6. داروها و درمان های پزشکی

شیمی درمانی یا پرتودرمانی می توانند به بیضه ها آسـیب برسانند. داروهای ضد افـسردگی یا فشار خون نیز گاهی بر باروری تـأثیر منفی دارند.

علل ناباروری در زنان

ناباروری در زنـان می تواند ناشی از مـشـکلات تخمک گذاری، ساختار رحم یا اختلالات هورمونی باشد.

1. اختلالات تخمک گذاری

بیماری سـندروم تـخمدان پلی کیستیک (PCOS) کـه هفت تا ده درصد زنان را درگیر می کند، با عـدم تعادل هورمونی، کیست های ریز تـخمدان و عـدم تخمک گذاری همراه است. نارسایی زودرس تـخمدان (POF) هم بیماری دیگری است که باعث اختلال در تخمک گذاری می شود. در این حالت، تـخمدان ها پیش از ۴۰ سـالگی از کار می افتند. بیماری های خودایمنی، شیمی درمانی یا پرتودرمانی و البته عـوامـل ژنـتیکی (مانند سـندروم ترنر) باعث بروز این نارسایی می شوند. اختلالات هیپوتالاموس یا هیپوفیز نیز اختلال تخمک گذاری دیگری است. در واقع در این بیماری، سـطح ناکافی هورمون های FSH و LH می تواند تخمک گذاری را متوقف کند.

2. مـشـکلات ساختاری

مشکل انسـداد لوله های فالوپ در ۲۵ تا 35 درصد موارد ناباروری زنـان دیده می شود. علل بروز این مشکل دو چیز است. آندومتریوز یا رشد بافت رحم در خارج از رحم کـه می تواند لوله ها را مسدود کند، ممکن است ناباروری در زنان ایجاد کند. همچنین بیماری های التهابی لگن (PID) یا عـفونت های درمان نشده جـنـسی مانند کلامیدیا نیز می توانند موجب بروز این مشکل شوند. عکس رنگی رحم، آزمایشی است که برای بررسی وضعیت لوله های فالوپ و رحم در زنان و تشخیص مشکلات ناباروری مانند انسداد لوله‌ های فالوپ انجام می شود.

3. ناهنجاری های رحمی

سه مورد از ناهنجاری های رحمی که می توانند موجب ناباروری در زنان شوند عبارتند از:

• فیبروم ها یا همان توده های غیر سرطانی کـه در ده تا بیست درصد از زنان بارور دیده می شوند.
• پولیپ های رحمی
• ناهنجاری های مـادرزادی مانند رحم دو شاخ.

4. سـن بالا

پس از ۳۵ سـالگی، هم کیفیت و هم تـعداد تخمک ها به سرعت کـاهش می یابد. در ۴۰ سـالگی، شـانس حامـلگی در هر سـیکل به ۵ درصد می رسد (در مقایسه با ۲۰ درصد در ۳۰ سـالگی).

5. عـوامـل هورمونی و متابولیک

اختلالات تیروئید یعنی کم کاری یا پرکاری تیروئید یکی از این عوامل هستند.  هایپرپرولاکتینمی یعنی ترشح بیـش از حد پرولاکتین کـه می تواند تخمک گذاری را مهار کند، نیز عامل هورمونی و متابولیک دیگر است که می تواند موجب ناباروری در زنان شود. دیابت یعنی قند خون کنترل نشده نیز بر چـرخه قاعدگی تـأثیر می گذارد.

6. عـوامـل محیطی و سـبک زنـدگی

عوامل زیر نیز می توانند موجب ناباروری در زنان شوند.

• استرس: ترشح کورتیزول می تواند تخمک گذاری را به تـأخیر بیندازد.
• کمبود ویتامین D: این ویتامین در سلامت تـخمدان نقش دارد.
• اسـتفاده طولانی مدت از IUD: گاهی باعث عـفونت یا چسبندگی می شود.

ناباروری در آقایان بیشتر شایع است یا بانوان؟

پاسخ به این پرسـش نیازمند نگاهی دقیق به آمارهای جهانی و عـلل فرهنگی و اجـتـماعی است. در کل، حدود یک سوم از موارد ناباروری مربوط به مردان، یک سوم مربوط به زنان و یک سوم باقی مانده مربوط به هر دو یا دلایل نامشخص است. تـفاوت های منطقه ای را باید در پاسخ به این سوال در نظر بگیرید. در آفـریقا و خاورمیانه، عـلت های زنانه (مانند عـفونت های لگنی) شیوع بیـشتری دارند. با این وجود در اروپا و آمریکا، عـلت های مـردانه (مانند کـاهش کیفیت اسـپرم) رو به افـزایش است.

عـلت های فرهنگی هم باید در نظر گرفته شود. در برخـی از فرهنگ ها، زنان نخستین فردی هستند کـه برای بررسی ناباروری مراجعه می کنند، حتی اگـر عـلت مـردانه وجود داشته باشد. در واقع ناباروری مـردان گاهی با برچسـب های اجـتـماعی مانند ضعف جـنـسی همراه است کـه مانع مراجعه به پزشک می شود.

عـلت های محیطی را هم بایستی در پاسخ به این سوال مد نظر قرار دهیم.  قرارگیری مـردان در معـرض آلاینده های صنعتی (مانند سرب یا پلاستیک ها) می تواند کیفیت اسـپرم را کـاهش دهد. اسـتفاده از هورمون های رشد در دام ها و ورود آن به زنجیره غذایی هم بر تعادل هورمونی زنان تـأثیر گذاشته است.

عامل دیگری که در پاسخ به این سوال باید در نظر گرفته شود، سن است. ناباروری در زنان با افـزایش سـن به طور چشمگیری افـزایش می یابد، اما در مـردان این روند کـمتر مشـهود است. با این حال، مطالعات جدید نشان می دهد کـه سـن بالا در مـردان نیز می تواند خطر ناهنجاری های ژنـتیکی در جنین را افـزایش دهد.

نـتیجه گیری

ناباروری در مـردان و زنـان تقریباً به یک میـزان در جـهان شـایع است، اما عـلت های زمینه ای و روش های درمانی آن ها متفاوت است. پیشرفت های اخیر در پزشکی، شـانس بـاروری را حتی در موارد پیچیده نیز افـزایش داده است. با این حال، آگاهی از عـوامـل خطر و مراجعه زودهنگام به پزشک، کلید دستیابی به نتایج موفقیت آمیز است. زوج ها باید بدانند کـه ناباروری یک مـشـکل مشـترک است و حل آن نیازمند هـمکاری هـر دو طرف می باشد.